Ceza Koşulu
Cebioğlu Avukatlık Ofisi
Fikri Mülkiyet Bülteni
Oyuncu sözleşmesi; oyuncunun bir rolü özgün biçimde icra etmeyi, bu icranın yapımcı tarafından tespitine (kaydedilmesine) izin vermeyi ve tespit edilen bu icra üzerindeki komşu haklarını yapımcıya devretmeyi yüklendiği bir sözleşme, şeklinde tarif edilebilir. Yani oyuncu sözleşmesi hem iş görme hem de temlik borcu doğuran karma bir sözleşmedir. Oyuncunun bu sözleşmeden doğan iş görme borcunu yerine getirmemesi çekimlerin işleyişini aksatacak; icracı sanatçılıktan doğan komşu hakları temlik borcunu yerine getirmemesi ise eserin ticari dolaşıma sokulmasına engel oluşturacaktır. Her iki ihtimalin de yapımcılar açısından kayda değer bir zarara neden olacağı aşikardır.
Bu sonuçla karşılaşmamak adına, uygulamada sıklıkla başvurulan yöntem oyuncu sözleşmelerinde ağır ceza koşulu hükümlerine yer verilmesidir.6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu m. 182/1’e göre bir sözleşmenin tarafları ceza koşulunu serbestçe belirleyebilir. Dolayısıyla bir yapımcı, oyuncuyu yükümlülüklerini yerine getirmeye zorlayabilmek adına sözleşmede yüksek miktarda ceza koşulu içeren hükümlere yer vermek isteyebilir. Ancak yine aynı kanun maddesinin üçüncü fıkrasında, hâkime, aşırı gördüğü ceza koşulunu indirme yetkisi tanınmıştır. Üstelik bunun için borçlunun bir talepte bulunması gerekmez; hâkim bu değerlendirmeyi kendiliğinden yapabilir. Dolayısıyla ceza koşulu belirlenirken aşırıya kaçmamak gerekir. Aksi halde hâkimin sözleşmeye müdahale etmesinin kapısı aralanmış olur. Bu noktada hatırlatmak gerekir ki, cezai bir yaptırımın caydırıcılığı noktasında ceza miktarının yüksek olması kadar bu cezanın uygulanabilir olması da önem arz eder.
Kanunda, hâkimin ceza koşulunun aşırılığını takdir ederken neleri göz önünde tutması gerektiği, hangi kriterler çerçevesinde indirim kararı verebileceği belirtilmemiştir. Yargıtay kararlarında konuya ilişkin birtakım kriterlerin benimsendiği görülmektedir. Yargıtay 13. Hukuk Dairesi, bir kararında (Yargıtay 13. HD, T. 23.2.2016, E. 2015/504, K. 2016/5643) konuya ilişkin olarak şu ifadeleri kullanmıştır:“…Ceza koşulunun fahiş olup olmadığı, tarafların iktisadi durumu, özel olarak borçlunun ödeme kabiliyeti ile beraber, borçlunun borcunu yerine getirmemiş olması nedeniyle sağladığı menfaat, kusur derecesi ve borca aykırı davranışın ağırlığı ölçü alınarak tayin edilmeli ve hüküm altına alınan ceza miktarı, hak, adalet ve nesafet kurallarına uygun olarak tespit edilmelidir…”
Kararda ilk olarak vurgulanan husus tarafların ekonomik durumu ve borçlunun ödeme kabiliyetidir. Eğer ceza koşulunu ödemesi, borçlunun ekonomik geleceğini ahlaka aykırı olacak şekilde sınırlandıracak ve onu ekonomik olarak zor bir duruma düşürecekse ceza koşulu hakim tarafından indirilebilir. Oyuncu sözleşmesi açısından bakıldığında ceza koşulu olarak belirlenen miktarın oyuncu tarafından karşılanabilir bir tutar olması gerekir. Bunun için de ceza koşulunun oyuncunun alacağı ücrete referansla (bölüm ücretinin 5 katı gibi) belirlenmesini önermekteyiz. Böylece hem oyuncuyu yükümlülüklerini yerine getirmek için yeterli bir baskı oluşturulabilecek hem de ceza koşulunun aşırılığı iddiası karşısında bir savunma geliştirilebilecektir.Kararda belirtilen bir diğer husus kusurun derecesi ve borca aykırı davranışın ağırlığıdır.
Oyuncunun çekimlere kısa bir süre gecikmesi ile tüm çekimleri sabote edecek şekilde çekimlere katılmayı reddetmesi şeklindeki davranışların her ikisi de oyuncu sözleşmesinden doğan yükümlülüklerine aykırılık oluşturabilir. Ancak bunların her ikisi için de aynı tutarda ceza koşulu talep edilmesi hakkaniyete uygun olmaz. Bu sebeple, oyuncu sözleşmelerinde, oyuncunun yükümlülükleri ve/veya bu yükümlülüklerin neden olabileceği zarar miktarı gözetilerek kademeli ceza koşulu hükümlerine yer verilmesi isabetli olacaktır.
Av. Ozan Ali Yıldız
Av. Ozan Ali Yıldız’ın yayınlanmış eserlerine aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz:
İsviçre Hukuku ile Mukayeseli Türk Haksız Rekabet Hukuku Mevzuatı (TTK m.54-63)
https://www.adaletyayinevi.com.tr/turk-haksiz-rekabet-hukuku-mevzuati-9786053008330
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
https://www.adaletyayinevi.com.tr/fikir-ve-sanat-eserleri-kanunu-9786257277402
Sınai Mülkiyet Kanunu
https://www.adaletyayinevi.com.tr/9786257595483
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Kapsamında Çizgi Roman
https://www.hukukmarket.com/fikir-ve-sanat-eserleri-kanunu-kapsaminda-cizgi-roman.html
Telif Hukuku ve Haksız Rekabet Hukuku Çerçevesinde Eser Adlarının Korunması
https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruhad/issue/58488/805653
Mektup, Hatıra ve Benzeri Yazıların Kişilik Hakkı Kapsamında Korunması
https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruhad/issue/46464/583762
Kişi Adlarının Marka Olarak Tescili
https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruhad/issue/36611/414864
Haksız Rekabetten Kaynaklanan Manevi Zararın Tazmini
https://www.ito.org.tr/documents/Kurumsal/Yayinlar/regesta_2020_1.pdf
Yazarın tüm eserleri için bkz. https://www.researchgate.net/profile/Ozan-Yildiz-2/research